İnsanlık gece gökyüzüne erişimini yavaş yavaş kaybediyor ve gökbilimciler bu kayıpla ilişkili acıyı tanımlamak için yeni bir terim icat ettiler: “Noktalji”, yani “gökyüzü kederi”.
Havayı ve suyu kirletme eğilimimiz ve iklim değişikliğini tetiklemek için atmosfere attığımız muazzam miktardaki karbonun yanı sıra, başka bir kirlilik türü daha yarattık: ışık kirliliği.
Işık kirliliğimizin çoğu yeryüzündeki kaynaklardan geliyor. İnsanlar çağlar boyunca kamp ateşlerine ve el fenerlerine sahipken, elektrik yoluyla ürettiğimiz ışık miktarı şaşırtıcıdır. Ofis binalarımızı, sokaklarımızı, otoparklarımızı ve evlerimizi aydınlatıyoruz. Elbette bu aydınlatmanın bir kısmı emniyet ve güvenlik için gerekli, ancak büyük bir kısmı da boşa gidiyor. Ayrıca, ışık kirliliği konusunda daha bilinçli hale gelene kadar, aydınlatmanın hem aydınlatmaya çalıştığımız alanlara hem de doğrudan gece gökyüzüne doğru her yöne yayılmasına izin verme eğilimindeydik.
İronik bir şekilde, verimli LED aydınlatmaya geçiş genellikle sorunu daha da kötüleştirmektedir. Bu tür ışıkların kullanımı çok ucuz olduğu ve çok uzun süre dayandığı için, birçok şehir ve bina planlamacısı, maliyet veya değiştirme konusunda herhangi bir değerlendirme yapmadan ışıkların tüm gece açık bırakılabileceğini varsaymaktadır.
Sadece en uzak çöllerde, vahşi bölgelerde ve okyanuslarda atalarımızın bildiği kadar karanlık bir gökyüzü bulabilirsiniz.
Son zamanlarda, SpaceX’in Starlink sistemi gibi uydu iletişim “takımyıldızlarındaki” patlayıcı büyüme, yörüngeye on yıl öncesine göre çok daha fazla sayıda uydu yerleştirdi ve daha da fazlası yolda. Bu uydular bir teleskobun görüş alanından geçtiklerinde sadece derin uzay astronomik gözlemlerini bozmakla kalmıyor; aynı zamanda güneş dizilerinden gelen güneş ışığını da dağıtıyor ve yansıtıyorlar. Uyduların bolluğu, gökyüzünün genel parlaklığının tüm dünyada artmasına neden oluyor. Bazı araştırmacılar, dünyanın en uzak bölgelerinde bulunan en karanlık gece gökyüzümüzün ortalama olarak yarım yüzyıl öncesine göre %10 daha parlak olduğunu ve sorunun daha da kötüye gittiğini tahmin etmektedir.
Gece gökyüzünün kaybolmasının birçok somut ve kültürel etkisi vardır. Zengin bir insan kültürü geleneğini kaybediyoruz; dünyanın dört bir yanındaki kültürler ve tarih boyunca gökyüzünü hayal gücü için bir sıçrama tahtası olarak kullanmış, takımyıldızlarda kahramanları, canavarları ve mitleri resmetmişlerdir. Günümüzde şehir sakinleri, bırakın tanıdık bir takımyıldızının en silik taslağını, gökyüzündeki en parlak yıldızları bile görebildikleri için şanslılar.
Bu binlerce yıllık gökyüzü gelenekleri sadece ateşin etrafında eğlenmek için anlatılan rastgele hikayeler değildir; bunlar genellikle tüm kültürlerin ve toplumların temel taşlarıdır. Hepimiz aynı gökyüzünü paylaşıyoruz ve aynı kültürden gelen herkes her gece aynı takımyıldızları tanımlayabilir. Bu erişimin ve mirasın kaybı, insanlığımızın bir parçasının kaybıdır.
Birçok hayvan türü de acı çekiyor. Gece gökyüzü gündüz gökyüzünden çok daha karanlık değilse, gece türlerinde geceye adapte olmuş duyular ne işe yarar? Araştırmacılar, sirkadiyen ritimleri bozularak avlanmaya karşı savunmasız hale gelen (ya da tam tersi: avın yerini etkili bir şekilde tespit edemeyen) birkaç tür tespit etti.
Işık kirliliğinin zararlı etkileri göz önüne alındığında, bir çift gökbilimci bununla mücadele çabalarına odaklanmaya yardımcı olmak için yeni bir terim icat etti. ArXiv ön baskı veritabanındaki kısa bir makalede ve Science dergisine yazdıkları bir mektupta bildirdikleri terim “noktalji”. Genel olarak “gökyüzü kederi” anlamına geliyor ve gece gökyüzüne erişimimizi kaybetmeye devam ederken yaşadığımız kolektif acıyı yakalıyor.
Neyse ki, tıpkı iklim değişikliğiyle mücadele etmenin yolları olduğu gibi, noktaljiyle mücadele etmenin de bir yolu var. Dünya genelinde, çevredeki toplulukların ışık kirliliğinin daha da artmaması için taahhütte bulundukları karanlık gökyüzü rezervleri oluşturma çabaları ortaya çıkmıştır. Yine de bunlar genellikle dünyanın son derece uzak ve erişilemez bölgelerinde yer alıyor, bu nedenle diğer çabalar, otomatik olarak kapanan veya sadece yere bakan (ya da hiç kullanılmayan) cihazlar gibi gece dostu aydınlatma kurmak için topluluk ve iş liderleriyle çalışmaya odaklandı.
Uydu kaynaklı kirlilikle mücadele etmek ise başka bir mesele; zira bunun için uluslararası işbirliği ve SpaceX gibi şirketlere ekipmanla doldurdukları gökyüzünün daha iyi yöneticileri olmaları yönünde baskı yapılması gerekecek. Yine de imkansız değil ve umarım bir gün noktalji geçmişte kalır.
